Tematem, który dziś poruszę jest rozszerzenie wspólności majątkowej, czyli instytucji, która pomoże nam zespolić osobne składniki majątkowe męża i żony w jedną masę majątkową, czyli wspólny majątek małżeński.
W każdym małżeństwie, od momentu jego zawiązania, obowiązuje ustrój majątkowy zwany małżeńską wspólnością majątkową. Ten szczególny rodzaj współwłasności łącznej oznacza, że – w czasie trwania wspólności – małżonkowie nie mogą rozporządzać swoimi prawami do majątku wspólnego jako całości, jest to wspólność „bez udziałowa”, wspólność masy majątkowej, co oznacza, że obejmuje wszelkie istniejące prawa majątkowe (poza prawami własności także wierzytelności i inne prawa rzeczowe). W małżeństwie, w którym taki ustrój obowiązuje wyróżnia się trzy rodzaje masy majątkowej: majątek wspólny małżonków i dwa majątki osobiste. Zwyczajowo majątki te traktowane są jak jeden, czyli tzw. całość gospodarcza, a ich podział następuje dopiero po ustaniu wspólności na drodze postępowania sądowego o podział majątku lub w drodze umowy między małżonkami. Zasady regulujące dla ustroju wspólności zawarte są w tytule I dziale III rozdziale I Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.
Przyjrzyjmy się zatem nieco bardziej szczegółowo czynności, która miałaby na celu rozszerzenie ustawowej wspólności majątku wspólnego małżonków na majątek osobisty jednego lub obu z nich. By tego dokonać konieczne jest nadanie tej czynności formy aktu notarialnego, w którym małżonkowie określą zasady majątkowe panujące w małżeństwie i sposób w jaki będą odpowiadać przed wierzycielami. O kształcie tej umowy decydują w zasadzie wyłącznie małżonkowie, są oni jednak ograniczeni w swoich ustaleniach przez kodeks rodzinny i opiekuńczy (art. 49), który stanowi, iż poprzez umowę majątkową małżeńską, wspólności nie można rozszerzyć na:
- przedmioty majątkowe, które przypadną małżonkowi z tytułu dziedziczenia, zapisu lub darowizny;
- prawa niezbywalne, mogące przysługiwać tylko jednej osobie;
- wierzytelności z tytułu odszkodowania za uszkodzenia ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia, o ile nie wchodzą one do wspólności majątkowej, jak również zadośćuczynienie za doznaną krzywdę;
- prawa majątkowe, które wynikają ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom takie jak: wspólność majątkowa wspólników spółki cywilnej;
- niewymagalne jeszcze wierzytelności o wynagrodzenie za pracę lub z tytułu działalności zarobkowej każdego z małżonków.
Wszystkie wymienione wyżej kategorie przedmiotów majątkowych łączy fakt, iż są ściśle związane z osoba, której przysługują. Dodać należy, iż przyjęło się w razie wątpliwości uważać przedmioty służące wyłącznie do zaspokajania potrzeb osobistych jednego z małżonków za nie włączone do wspólności. Umowa ta, a więc tym samym nowy ustrój majątkowy, będzie obowiązywać w przyszłości, co oznacza, że małżonkowie nie będą mogli w ten sposób uciec przed spłatą zawartych wcześniej zobowiązań. W sytuacji, gdy wierzytelność powstała przed zawarciem umowy rozszerzenia wspólności, a dłużnikiem jest tylko jeden z małżonków, wierzyciel może żądać zaspokojenia także z tych przedmiotów, które należałyby do majątku osobistego dłużnika, gdyby umowa rozszerzenia wspólności nie została zawarta (art 49. paragraf 2 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego – Dz.U. z 2012r. poz. 788 ze zm.).
Do wszystkich spraw związanych ze wspólnością majątkową rozszerzoną umownie, których nie regulują art 48-50 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, stosuje się odpowiednio, to znaczy z uwzględnieniem odrębności, przepisy o wspólności majątkowej ustawowej wspomniane na końcu pierwszego akapitu.